سهم هزینههای لجستیکی از قیمت تمام‌شده کالا در ایران چقدر است؟
بررسی وضعیت اقتصادی و نیز فضای کسب‌وکار ایران (که تولیدکنندگان یکی از اجزای این فضا می‌باشند) نشان می‌دهد بحث مشتری‌مداری و ارایه خدمات و محصولات با قیمت و کیفیت مناسب به مشتریان آنگونه که باید و شاید مورد توجه فعالین و دست‌اندرکاران کسب‌وکار کشور نبوده است. شاید با درک همین حساسیت بود که جناب آقای دکتر غضنفری (به عنوان وزیر پیشنهادی دولت دهم به مجلس محترم شورای اسلامی) در سال 1388 برنامه کلیدی و محوری وزارت بازرگانی را «نهضت کاهش قیمت تمام‌شده» اعلام نمود. این مهم باتوجه به مسئولیت کلیدی وزارت بازرگانی در کنترل و تامین معیشت مردم مطرح گردید و اتفاقا مورد استقبال صاحب‌نظران و فعالین بخشهای خصوصی و دولتی قرار گرفت.
اکنون گرچه وزارت بازرگانی دیگر وجود خارجی نداشته و بخشی از وزارت صنعت، معدن و تجارت گردیده است؛ اما برنامه محوری این وزارتخانه یعنی «نهضت کاهش قیمت تمام‌شده»، همچنان از اهمیت و اولویت بالایی برخوردار است. چراکه اساسا این برنامه یک برنامه مستمر است و نه یک برنامه مقطعی خاص. این نهضت به‌خصوص در سال «تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی» اهمیتی صد چندان می‌یابد. چراکه یکی از مهمترین و ضروری‌ترین راه‌های حمایت از تولید ملی و رونق آن، توانمندسازی و توانمند شدن واحدهای تولیدی داخلی در تولید کالاهای با کیفیت و قیمت مناسب (در مواجهه با رقبای خارجی) میباشد. قطعا تلاش و اهتمام واحدهای تولیدی به کاهش قیمت تمام‌شده محصولات، به عنوان راه‌حلی پایدار و ماندگار برای رشد تولید ملی و ادامه حیات بخشهای تولیدی در فضای رقابتی کنونی ضرورت دارد.
برای این منظور، ضروریست تولیدکنندگان و دست‌اندرکاران فضای کسب‌وکار کشور نسبت به شناسایی کمی و کیفی مؤلفه‌های تشکیل‌دهنده قیمت تمام‌شده محصولات اهتمام ورزیده و باتوجه به سهم هریک از مؤلفه‌ها نسبت به ارایه راهکارهای بهبود مستمر آن راه‌حل‌های عملیاتی و اجرایی ارایه دهند.
طی سه دهه اخیر، مدیریت لجستیک به عنوان یکی از روشهای پرکاربرد و اثرگذار در راستای کاهش قیمت تمام‌شده در سطوح بین‌بنگاهی و شبکه‌ای مورد استفاده سازمان‌های موفق قرار گرفته است. بنا بر تجربه کشورها و شرکت‌های موفقی که توانسته‌اند در قیمت محصولات خود مزیت رقابتی ایجاد کنند؛ هزینههای لجستیکی یکی از مؤلفه‌های مهم قیمت تمام‌شده بوده است که این نمونه‌های موفق، تلاش ویژه‌ای در کاهش آن هزینه‌ها داشته‌اند.
بنا بر تعریف:
“لجستیک به آن بخش از فرآیندهای زنجیره تامین اتلاق می‌شود که ذخیره‌سازی و جریان اثربخش و کارای کالاها، خدمات و اطلاعات مربوط به آنها را در دو جهت رفت‌وبرگشت، میان مبدا و محل مصرف، جهت پاسخگویی به نیاز مشتری، برنامه‌ریزی، راه‌اندازی و کنترل می‌کنند”.
هزینههای لجستیکی نیز شامل موارد زیر می‌شود:
- هزینه فعالیت‌های حملونقل و جابجایی؛
- هزینه فعالیت‌های ذخیره‌سازی و یا انبارداری؛
- هزینه مربوط به ارزش زمانی سرمایه در کالاهای راکد در سیستم لجستیک شامل ارزش افزوده حملونقل؛
- هزینه تغییر شکل فیزیکی که برای حملونقل، انبارداری و جابجایی ایمن و کارا لازم میباشد؛
- هزینه بسته‌بندی اضافی مورد نیاز؛
- هزینه اطلاعات و یکپارچه‌سازی ارتباطات؛
- هزینههای مدیریت سیستم لجستیک؛
- هزینه در دسترس نبودن کالا (هنگام نیاز)؛
در یک دسته‌بندی کلی، هزینههای لجستیکی شامل هزینههای حملونقل، انبارش، کنترل موجودی و مدیریت لجستیک می‌شود.
از آنجایی که هزینههای لجستیک همواره بخشی از قیمت نهایی محصول میباشد، محاسبه هزینههای لجستیک و تلاش در جهت کاهش آن بسیار مهم میباشد. باتوجه به اینکه تاکنون اندازه‌گیری دقیق و آماری از شاخص «هزینههای لجستیک» در کشورمان صورت نگرفته است؛ ارایه برآوردی محاسباتی از این شاخص، گامی مهم در مدنظر قرار دادن هزینههای لجستیکی به عنوان یکی از مؤلفه‌های اصلی در قیمت تمام‌شده کالا خواهد بود.
براساس مطالعات صورت گرفته در کشورهای مختلف[1]، از کل هزینههای لجستیکی در هر کشور، به طور متوسط 62 درصد آن متعلق به بخش حمل و نقل، 34 درصد متعلق به بخش نگهداری موجودی و انبارداری و 4 درصد مربوط به مدیریت و کنترل لجستیک است.
از سویی دیگر، در حال حاضر 6 تا 7 درصد قیمت کالاها در جهان متاثر از هزینههای حملونقل است؛ اما این شاخص در ایران، بنا بر محاسبات اتاق بازرگانی ایران، حدود 12 درصد برآورد گردیده است[2]. با مبنا قرار دادن این آمار و نیز توجه به این مهم که هزینههای حملونقل حدود 62 درصد از کل هزینههای لجستیکی را تشکیل می‌دهد؛ با یک حساب سرانگشتی می‌توان نتیجه‌گیری کرد که متوسط سهم هزینههای لجستیکی از قیمت تمام‌شده محصولات در جهان بین 9.7 تا 11.3 درصد از قیمت تمام‌شده محصول و در ایران حدود 19.4 درصد از قیمت تمام‌شده میباشد.
از اینرو، مدیریت کارآمد فعالیت‌های لجستیکی، یک منبع کامل برای ایجاد مزایای رقابتی بوده و میتواند منجر به کاهش چشمگیری در هزینه‌ها گردد. بنا بر محاسبات سرانگشتی صورت گرفته، درصورت مدیریت کارای فعالیت‌های لجستیکی (اعم از حملونقل، ذخیره‌سازی و سایر فعالیت‌های لجستیکی) در کشورمان، می‌توان کاهش 8 تا 10 درصدی سهم هزینههای لجستیکی از قیمت تمام‌شده را شاهد بود که به تبع آن و با ثابت فرض کردن سایر عوامل مؤثر در قیمت تمام‌شده، تنها با رساندن سهم هزینههای لجستیک به استاندارد و متوسط جهانی آن، می‌توان کاهش 8 تا 10 درصدی قیمت تمام‌شده محصولات ایرانی که به دست مصرف‌کنندگان می‌رسد را تضمین کرد.
نویسنده: مجتبی سلیمانی سدهی
